Βυζαντινό φρούριο Γυναικοκάστρου

Δώδεκα χλμ ΝΔ της πόλης του Κιλκίς συναντάμε το περίβλεπτο βυζαντινό φρούριο του Γυναικόκαστρου.  Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο, μεταξύ των ετών 1328-1341, με σκοπό να ενισχύσει τη βόρεια άμυνα της συμβασιλεύουσας Θεσσαλονίκης. Η ονομασία του, σύμφωνα με τον λόγιο αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνό, οφείλεται στα ισχυρά του τείχη, που καθιστούσαν δυνατή την υπεράσπισή του ακόμη και από γυναίκες. Το 1342, μετά τη βραχύβια δημοκρατία που επιβλήθηκε στη Θεσσαλονίκη με το κίνημα των Ζηλωτών, προσέφερε καταφύγιο στους αριστοκράτες Θεσσαλονικείς και στον επικεφαλή τους, διοικητή της πόλης, Θεόδωρο Συναδηνό.

Δείτε το 3D

Το φρούριο έχει εμβαδό περίπου 25 στρ. και περίμετρο τειχών 614μ. Η είσοδος σε αυτό γινόταν από δύο πύλες, μία κύρια, μη σωζόμενη σήμερα, στην ΝΑ πλευρά, και μία πυλίδα που οδηγούσε στην ακρόπολη. Η ακρόπολη βρίσκεται στο ΒΑ τμήμα του φρουρίου και στο ψηλότερο σημείο της έχει διώροφο (;) πύργο, με παρεκκλήσιο στον όροφο, από το οποίο προέρχεται θραύσμα κτητορικής επιγραφής με το μονόγραμμα των Παλαιολόγων, και δίδυμη δεξαμενή στο ισόγειο, σωζόμενη ως σήμερα.

Το φρούριο καταλήφθηκε, όπως και ο υπόλοιπος μακεδονικός χώρος, από τους Οθωμανούς περί το 1383-1389. Η λαϊκή παράδοση κατέγραψε τον μύθο της εκπόρθησής του στην ιστορία της Μαρουλίας, της γυναίκας του διοικητή, που έπεσε μαχόμενη, υπερασπίζοντας το κάστρο. Το όνομα του Γυναικοκάστρου διασώθηκε στην τουρκική του μετάφραση ως «Αβρέτ Χισάρ», ονοματοδοτώντας την διοικητική περιφέρεια (βιλαέτι) της Κεντρικής Μακεδονίας έως και τις αρχές του 20ού αιώνα. Από τις αρχές του 17ου αιώνα οδηγήθηκε σταδιακά σε παρακμή, μετά τη μεταφορά της εμποροπανήγυρης, που έως τότε διεξαγόταν σε αυτό, στην ανερχόμενη οικονομικά κωμόπολη του Κιλκίς.

Στους πρόποδες του λόφου σήμερα είναι ορατά τα λείψανα ενός μικρού μεγέθους λουτρού πρώιμων οθωμανικών χρόνων και μιας τρίκλιτης βασιλική του 1835, με μεσοβυζαντινά γλυπτά μέλη στην τοιχοποιία της. Στη σύγχρονη εποχή η βασιλική αφιερώθηκε αυθαίρετα στον Γυναικοκαστρίτη νεομάρτυρα άγιο Ιωάννη Νάννο (+1802). Στο Παλαιό Γυναικόκαστρο σήμερα κατοικούν πρόσφυγες που ήρθαν από την περιοχή του Εύξεινου Πόντου το 1924, καθώς και λίγες οικογένειες Σαρακατσάνων.